Akty metrykalne - nazwiska szlachty w parafii Kopyczyńce w 1816 r.

Nazwiska szlachty pojawiąjace się w aktach ślubów parafii Kopyczyńce:

W parafii Kopyczyńce w 1816 roku pojawia się w kilku miejscowościach szlachta określana jako nobiles - uboga szlachta zagrodowa. Na 64 osób (wstępujący w związek małżeński i świadkowie), tylko w 2 przypadkach szlachta została określona jako generosus - stali wyżej w hierarchii społecznej jako właściciele części wsi.

Kopyczyńce	Paulus	Pliszewski	nobilis
Kopyczyńce	Franciscus	Radzikowski	nobilis
Kopyczyńce	Franciscus	Majewski	nobilis
Kopyczyńce	Mathias	Majewski	nobilis
Kopyczyńce	Paulus	Pliszewski	nobilis
Kopyczyńce	Antonius	Sosnowicz	nobilis
Kopyczyńce	Mathias	Krzyżanowski	nobilis
Kopyczyńce	Stanislaus	Turski	nobilis
Kotówka i Teklówka	Vincentius	Jurkowski	nobilis
Kotówka i Teklówka	Antonius	Chichłowski	nobilis
Kotówka i Teklówka	Agnes	Łucka	nobilis
Kotówka i Teklówka	Nicolaus	Czaykowski	nobilis
Hadyńkowce	Nicolaus	Szandrowski	nobilis
Hadyńkowce	Agnes	Ornatowska	nobilis
Hadyńkowce	Andreas	Skibicki	nobilis
Hadyńkowce	Jacobus	Starcewski	nobilis
Hadyńkowce	Josephus	Ornatowski	nobilis
Hadyńkowce	Vincentius	Jurkowski	nobilis
Hadyńkowce	Adalbertus	Kawiński	nobilis
Hadyńkowce	Michael	Turski	nobilis
Hadyńkowce	Joannes	Poniwirski?	nobilis
Hadyńkowce	Mathias	Jaworski	nobilis
Hadyńkowce	Sebastianus	Zaborski	nobilis
Hadyńkowce	Stanislaus	Starczewski	nobilis
Oryszkowce	Mathias	Oraczewski	nobilis
Oryszkowce	Maryanna	Moszyńska	nobilis
Oryszkowce	Antonius	Sosnowicz	nobilis
Oryszkowce	Paulus	Pliszewski	nobilis
Niżborg Nowy i Stary	Matheus	Sandurski	nobilis
Niżborg Nowy i Stary	Josephus	Sandurski	nobilis
Niżborg Nowy i Stary	Stanislaus	Biliński	nobilis
Suchostaw i Jabłonów	Joannes	Kłopotowski	nobilis
Chorostków	Gregorius	Bobowski	nobilis
Chorostków	Adalberthus	Kwaśniowski	nobilis
Chorostków	Maryanna	Wyszykowska	nobilis
Chorostków	Constantia	Dobrzańska	nobilis
Chorostków	Mathias	Piaskowski	nobilis
Chorostków	Laurentius	Myślicki	nobilis
Chorostków	Nicolaus	Paszyński	nobilis
Chorostków	Martinus	Horwat	nobilis
Chłopówka	Andreas	Majewski	nobilis
Chłopówka	Julianna	Solska	nobilis
Chłopówka	Martinius	Majewski	nobilis
Chłopówka	Bonaventura	Wysocki	nobilis
Wierzchowce	Petrus	Horodyski	nobilis
Wierzchowce	Sophia	Myszyńska Szawickie (Sawicka?)	nobilis
Wierzchowce	Andreas	Podhorodecki	nobilis
Wierzchowce	Michael	Turski	nobilis
Karaszyńce	Stanislaus	Janicki	nobilis
Karaszyńce	Francisca	Woiewudzka	nobilis
Karaszyńce	Basilius	Dąbrowski	generosus
Karaszyńce	Antonius	Janiecki	generosus
Kluwińce	Paulus	Terlecki	nobilis
Kluwińce	Nicolaus	Łabanowicz	nobilis
Kluwińce	Dimitrius	Hrankowski	nobilis
Kluwińce	Catharina	Dąbrowwska 1 v. Kopestyńska	nobilis
Kluwińce	Anna	Hyrowska	nobilis
Kluwińce	Marya	Rzepiński	nobilis
Kluwińce	Antonius	Łagocki	nobilis
Kluwińce	Ignatius	Żuliński	nobilis
Kluwińce	Joannes	Morawski	nobilis
Kluwińce	Stanislaus	Zalewski	nobilis
Kluwińce	Joannes	Bobowski	nobilis
Kluwińce	Michael	Biliński	nobilis

źródło:
badania własne www.mojekresyy.blogspot.com

Określenia stanu społecznego w aktach metrykalnych

W badaniach genealogicznych prosty podział stanu społecznego na szlachtę, mieszczan i chłopów nie wystarczy. W aktach metrykalnych, a także w innych dokumentach, występują liczne określenia, których znajomość pomoże w określeniu statusu społecznego przodków.

 

Tabela ma charakter uniwersalny i jest pomocna w ogólnej orientacji. Należy mieć świadomość, że na kresach określenie nobilis oznaczało najczęściej zubożałą szlachtę, właścicieli części wsi lub tylko niewielkiego gospodarstwa uprawianego samodzielnie, a szlachcic generosus posiadał najczęściej 1 większą lub kilka mniejszych części wsi.

 

Akty metrykalne - nazwiska szlachty w parafii Trembowla 1819-1824 cz. 1

W Parafii Trembowla szlachta mieszkała w rozproszeniu lub większych skupiskach. W niektórych osadach szlachta wystepuje pojedyńczo, ale są też miejscowosciach były większe skupiska szlachty. Na podstawie analizy akt metrykalnych możemy nie tylko wyróżnić nazwiska szlachty, ale również prześledzić różnice w statusie społecznym.


W aktach metrykalnych pojawia się kilka "rodzajów" szlachty i w zależności od stanu majątkowego i związanego z nim statusu społecznego pojawiają się następujące określenia:

1. nobiles - najczęściej spotykane określenie; oznacza szlachtę drobną, zagrodową,
2. generosus - występuje rzadziej - oznaczało właściciela części wsi
3. Dnῦs generosus - rzadko spotykane określenie zamożniejszego szlachcica, właściciela wsi lub kilku wsi
4. Mficus Dnῦs generosus - bardzo rzadko spodtykane określenie, najczęściej dotyczy szlachcica posiadającego uznany tytuł np. hrabia, baron itp

Nazwiska szlachty pojawiąjace się w aktach ślubów parafii Trembowla we wsi Iwanówka:

 1819
Józef Dobrowolski nobiles
Jan Bogusławski nobiles
1820 brak akt
1821
Felix Sianowski generosus
Jan Bogusławski nobiles
Kazimierz Sianowski nobiles
Mikołaj Dobrowolski nobiles

1822
generosus Feliks Brodecki syn Antoniego*
generosa Marciana Ciszewska córka Kazimierza** i Julianny
Dnῦs nobilis Augustyn Brodecki,świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)
*/**aeconomus
1823
Józef Studnicki nobilis, świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)

1824 szlachta nie pojawia się

Nazwiska szlachty pojawiające się w aktach ślubów parafii Trembowla we wsi Suszczyn:

1821
Mficus Dnῦs  Franciszek Mrozowicki syn
Generosus Mficus Dnῦs Stanisław Mrozowicki (ojciec) z żoną Dominiką, Banorum Sókołowka? haeredum(dziedzic, własciciel dóbr  Sókołówka)
Mfica Dña  Nikodema Małachowska (córka)
Mficus  Józef Małachowski (ojciec) z żoną Zofią dziedzic, własciciel wsi Suszczyn
ILL Mficus Dnῦs Ersmus Zabielski? świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)
Mficus  nobliles Stanisław Morawski świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)

Nazwiska szlachty pojawiające się w aktach ślubów w Trembowli:
1819
nobilis Antoni Finoberger?
nobilis Katarzyna Sawicka
nobilis Paweł Kielwowski ?
nobilis Julianna Janiszewska
nobilis Aniela Przyborowska
nobilis Ksawery Wyszoczański 
nobilis Wincenta? Zbykowska?

1821
Dnῦs generosus Antoni Srokowski (syn)
Dnῦs generosus Michał Srokowski (ojciec) i Anastasia
Dna generosum Anna Łozińska? (córka)
Dnῦs generosus Paulin Łoziński (ojciec) i Anna
Dnῦs nobilis Joachim Czechowski  świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)
Dnῦs Jan Jaworski świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)

1822
generosa Marcelina Krzewiecka córka Marcina i Tekli
Dnῦs nobilis Protocol Magister Jan Zbylitowski, świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)
Dna generosa Marianna Olpińska córka Jana i Gertrudy
Mf Dnus Franciszek Sozański, świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)
 
1823
nobilium Anna Stetkiwiczowa, córka Jana i Konstancji
nobilis Jan Kulikowski, świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał)
nobilis Józef Witwicki, świadek (nie wiadomo gdzie mieszkał) 

1824 szlachta nie pojawia się 

cdn

żródło: akta ślubów parafii Trembowla 1817-1824

Jak odczytać zapisy w aktach metrykalnych?

Informacje podane tutaj będą przydatne dla początkujących genealogów oraz dla wszystkich, którzy nie znają języka polskiego lub "nie czują" języka przodków.

Każdy kto szuka przodków w aktach metrykalnych staje przed problemem odczytu tego co tam zapisano. Nie jest to łatwe  nie tylko dla początkujących, ale nawet dośwadczonym genealogom często sprawia to problemy.

 

Przede wszystkim powodem jest inny rodzaj liter. Pominę tutaj zapisy gotykiem czy zapisy w języku rosyjskim - skupię się tylko na zapisach w języku łacińskim.

 

Wydawałoby się, że litery powinny być łatwe do odczytania. Nie jest to niestety takie proste. Przyczyn jest kilka:

- inny rodzaj zapisu niektórych liter lub grup liter,

- zła jakość zapisu: wyblakły atrament, zbyt dużo atramentu,

- bazgroły,

- małe literki, wersy jeden pod drugim.

 

Inny rodzaj zapisu liter lub grup liter:

1.       „I” pisane jak „J” np.:  Ignatius jako Jignatius

2.       „T” jak „J” i na odwrót : np. Turkiewicz jako Jurkiewicz lub Iurkiewicz

3.       Ozdobny ogonek w ostatniej literze zmieniający jej wygląd

4.       w środku wyrazów pisanie „s” pisane jako „f”

5.       często:  nie uwzględnianie polskich znaków zmiękczających jak „ń”, „ś”  np. Horodyński pisane Horodynfki, Krzywdziński jako Krzywdzinfki

6.       Pisanie „ Z” jak „Ż” np Zatorski jako Żatorski (z kreską pośrodku)

7.       Pisanie „L” zamiast „Ł”(duże i małe litery)

8.       „H” na początku nazwiska bardzo często wyglada jak „St” np. Hankiewicz zamiast Stankiewicz lub na odwrót

9.       Dziwny wygląd liter z powodu piszącego – indywidualne ozdobniki lub specyficzne pisanie niektórych liter
 

10.  Pisanie "y" zamiast "j" np. Leyczak zamiast Lejczak
 

11.  Pisanie "y" zamiast "i" np. na końcu wyrazu Kulczycky zamiast Kulczycki

12.  Pisanie "o" zamiast "ó" np. Spolnicki zamiast Spólnicki

13. Pisanie "om", "em" zamiast "ą", "ę" np. Dombrowski zamiast Dąbrowski, Dembkowski zamiast Dąbkowski

14. Stosowanie dawnej formy tworzenia nazwisk np:
- Jan syn Mateusza zapisywano Jan Mateuszów - z czasem stawało się to określenie nazwiskiem całego rodu;
- stosowanie żeńskich końcówek np. nazwisko Dąbek, żona Dąbkowa, córka Dąbkówna

15. Zmiana pisowni nazwisk po zmianie miejsca zamieszkania np. Chołojewski na Hałajewski

16. Zmiana pisowni nazwisk niemieckich, spolszczanie fonetyczne np. Kielar, Kilar, Kiler; Seidler, Zejdler.

17. Odczytywanie "S" lub "Z" zamiast "I" lub "J"

 

 

 Niestety niektóre ksiegi z aktami metrykalnymi są bardzo trudne do odczytania. Czasami pismo jest bardzo wyblakłe i prawie nic nie widać. Przyczyną może być złe przechowywanie ksiąg lub zła jakość atramentu. Również zbyt dużo atramentu nie sprzyja odczywywaniu akt. Zalewające pióro powoduje, że litery zlewają się. Charakter pisma, wielkość liter, szerokość wersów - to wszystko ma wpływ na tempo odczytywania akt. Zwykle kilka niekorzystnych elementów się łączy i szukanie czegokolwiek w ksiegach staje się prawdziwą udręką. Oczy szybko się męczą, a tempo przeglądania mikrofilmów zwalnia. Jeśli ktoś przyjechał do archiwum z daleka niewiele posunie się w badaniach.

Jak sobie radzić?
Najlepiej odczytuje się nazwiska gdy mniej więcej wiemy jakie występują w danej miejscowości czy parafii. Można spisywać sobie nazwiska i w razie kłopotów z odczytem można porównać z listą. Tak samo można sobie zrobić listę liter specyficznie pisanych. To naprawdę pomaga w razie problemów z odczytem. Prawidłową wersję nazwiska warto sprawdzić w kilku zapisach dotyczących danej rodziny (o ile takie wystepują). Trzeba również wziąć pod uwagę zmianę pisowni nazwisk. Często ten sam piszący w aktach zapisywał nazwisko w różny sposób np. prawidłowo Czyż, ale czasem pisano Czysz. Niektóre nazwiska wystepują w wielu wariantach np Wiśniowiecki pisano: Wysznowecki, Wisznowecki, Wyszniowecki, Wysznowecky (najstarsza wersja).
 

 

Czasem trudno jest rozróżnić litery podobne do siebie moga byc a/o oraz e/c. Wtedy pomocne jest wyczucie jak może brzmieć nazwisko np zapis Lozinski lub Lazinski odczytamy raczej Łoziński niż Łaziński, chociaż dopóki nie będzie potwierdzenia w innych aktach trzeba pamietać, że nazwisko może być nieco inne.

Kolejnym problemem w zapisach nazwisk w księgach metrykalnych z rejonu Trembowla-Czortków-Husiatyn, jest prowadzenie osobnych ksiąg dla obrządku łacińskiego i greckiego. Głównym skutkiem jest często zapisywanie nazwisk tej samej rodziny w 2 wersjach językowych tzn po polsku i w odmianie polskiej w ksiedze łacińskiej oraz po rusińsku i w rusińskiej odmianie w ksiegach unickich. Dotyczy to głównie ludności rusińskiej o niskim statusie społecznym. Ponieważ w małżeństwach mieszanych dzieci były chrzczone wg wyznań rodziców w zależności od płci, zapisy dotyczące tych rodzin pojawiają się w obu rodzajch ksiąg*. O ile nawet nie znając polskiego można domyśleć się, że Czarny to Czorny/Czornyj, to już Wilk i w wersji rusińskiej Wowk jest o wiele trudniejsze do odgadnięcia, a chodzi o tą samą rodzinę. Kolejnym problemem może być zapis w księdze greckiej alfabetem rusińskim. Co do zasady zapisy w księgach unickich były prowadzone w alfabecie łacińskim. Jednak sporadycznie, zwłaszcza pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku, pojawiają się zapisy w alfabecie ukraińskim i dotyczą tak samo rodzin polskich jak i rusińskich. Wszyscy, którzy uczyli się w szkole rosyjskiego nie mają z tym większego problemu, ale dla pozostałych genealogów to spory kłopot. Na pocieszenie dodam, że bardzo mały w porównaniu do czytania gotyku. Tak samo jak nazwiska, również imiona mogą być w wersji polskiej lub ukraińskiej.

* Szerzej ten temat zostanie omówiony w innym wpisie.

cdn