Szlachta jako wyodrębniony ze społeczeństwa stan społeczny była bardzo zróżnicowana. W zależności od przyjętego kryterium podziału, w przeszłości i obecnie, wyróżnianiamy 3 główne grupy:
1. magnaci - wielcy posiadacze ziemscy,
2. szlachta średnia - urzędnicza,
3. szlachta drobna.
Proces rozwarstwiania się stanu szlacheckiego doprowadził do wyodrębnienia się w XIX w. warstwy ziemiańskiej, która zachowała przywileje szlacheckie oraz wypchnięcia większości drobnej szlachty ze stanu szlacheckiego pozbawiając ją uprzywilejowanego statusu.
DROBNA SZLACHTA W GALICJI
W historiografii tę grupę możemy podzielić na szlachtę: cząstkową, zagonową, zagrodową, czynszową. Jednak w społecznym odbiorze funkcjonowało znacznie więcej określeń: szlachta chodaczkowa, szaraczkowa, zaściankowa, okoliczna, drążkowa. Często określenia miały charakter negatywny: szlachta siermiężna, bosa, kapotowa, parciana, łykowa.
Współczesna nauka wyodrębnia wśród drobnej szlachty poszczególne kategorie w oparciu o kryterium posiadania ziemi lub pełnione funkcje.
Generalnie możemy wyróżnić szlachtę drobną do której zaliczamy:
- szlachtę cząstkową - posiadającą część wsi,
- szlachtę zagrodową, zagonową - uprawiającą jeden lub kilka zagonów, nie posiadającą poddanych,
- szlachtę czynszową - dzierżawiącą część dóbr szlacheckich lub innych.
Ponadto szlachtę służbową, miejską i "gołotę" - szlachtę (brukową) oraz szlachtę poddańczą.
SZLACHTA CZĄSTOWA
Szlachta posiadajaca "cząstkę", część wsi, zbyt małą aby zaliczyć ją jako folwark. Zazwyczaj dysponowali pracą chłopa lub chłopa pańszczyźnianego, ewentualnie pracą służby. W I poł XIX wieku istotną zaletą tej grupy było posiadanie uprawnień dominalnych (zwierzchność dziedzica nad chłopem).
Cząstki szlacheckie były bardzo zróznicowane. Część z nich dawała dochód większy niż nie jedna wieś, a ich właściciel mógł być zaliczany raczej do szlachty średniej, a nawet ziemiańskiej. Cząstki często należały również do magnatów. Dlatego określając do jakiej grupy dany szlachcic należał, trzeba określic powierzchnię posiadanej przez niego cząstki, ilość cząstek, ewentualnie dochód z cząstki.
W powszechnym znaczeniu szlachcic cząstkowy to własciciel niewielkiej, niezbyt dochodowej części wsi.
W aktach metrykalnych własciciel taki w zaborze rosyjskim okreslany był jako "dziedzic częsci szlacheckiej", w zaborze austryjackim posługiwano się ogólnym pojeciem nobiles.
SZLACHTA ZAGRODOWA
Szlachta posiadająca tylko gospodarstwa, zagony, które nie różniły sie wielkościa od gospodarstw chłopskich. Uprawiane były własnoręcznie przez szlachtę i były ich własnością. Była to najliczniejsza grupa wśród drobnej szlachty, a niektórzy historycy uważają tę grupę za odrębną warstwę społeczną. Niewiele różniąc się od chłopów, zachowali jednak prawa i przywileje osobiste i publiczne na równi z zamożnymi panami kilku/kilkunastu wsi, zwierzchnikami dominalnymi poddanych chłopów*.
SZLACHTA CZYNSZOWA
Szlachta nie posiadajaca własności. Źródłem utrzymania była dzierżawa ziemi od właścicieli folwarków w zamian za czynsz pieniężny i drobnych świadczeń. Najliczniej występowała na Ukrainie, Litwie i na Podolu.
SZLACHTA SŁUŻBOWA, OFICJALIŚCI
Szlachta nie posiadająca ziemi, pełniaca funkcje urzędnicze w dobrach prywatnych i rządowych. Satnowili często takze służbę prywatną. Do grupy tej zalicza się sporą rzeczę familiantów i rezydentów.
SZLACHTA MIEJSKA
Szlachta drobna osiadlająca sie na gruntach miejskich przedmieść. Gospodarstwa takie często były traktowane jako dobra dziedziczne i stanowiły podstwę utrzymania tej grupy.
SZLACHTA BRUKOWA
Szlachta nie posiadajaca ziemi, zamieszkała w miastach, parająca sie różnego rodzaju profesjami pozarolniczymi np. kupiectwem. Z tej grupy należy wyłączyć zamożną szlachtę ziemiańską posiadającą w miastach swe rezydencje oraz szlachtę drobną- uprawiającą ziemię.
SZLACHTA PODDAŃCZA, ZALEŻNA
Szlachta ta miała status zbliżony do szlachty zagrodowej i czynszowej. Utrzymywała sie z dzierżawy gospodarstw na takich samych zasadach jak chłopi - byli zobowiązani do wypełaniania świadczeń pańszczyźnianych. Na temat tej grupy szlachty nie ma zbyt wielu opracowań.
cdn
ŹRÓDŁA:
*S. Russocki, "Elementy wspólnoty w osadach drobnomiszczańskich Mazowsza", Białystok 1977
K. Ślusarek, "Drobna szlachta w Galicji 1772-1848", Kraków 1994
T. Zielińska "Szlacheccy właściciele nieruchomosci w miastach w XVIII w." Warszawa 1987.
SZLACHTA CZĄSTOWA
Szlachta posiadajaca "cząstkę", część wsi, zbyt małą aby zaliczyć ją jako folwark. Zazwyczaj dysponowali pracą chłopa lub chłopa pańszczyźnianego, ewentualnie pracą służby. W I poł XIX wieku istotną zaletą tej grupy było posiadanie uprawnień dominalnych (zwierzchność dziedzica nad chłopem).
Cząstki szlacheckie były bardzo zróznicowane. Część z nich dawała dochód większy niż nie jedna wieś, a ich właściciel mógł być zaliczany raczej do szlachty średniej, a nawet ziemiańskiej. Cząstki często należały również do magnatów. Dlatego określając do jakiej grupy dany szlachcic należał, trzeba określic powierzchnię posiadanej przez niego cząstki, ilość cząstek, ewentualnie dochód z cząstki.
W powszechnym znaczeniu szlachcic cząstkowy to własciciel niewielkiej, niezbyt dochodowej części wsi.
W aktach metrykalnych własciciel taki w zaborze rosyjskim okreslany był jako "dziedzic częsci szlacheckiej", w zaborze austryjackim posługiwano się ogólnym pojeciem nobiles.
SZLACHTA ZAGRODOWA
Szlachta posiadająca tylko gospodarstwa, zagony, które nie różniły sie wielkościa od gospodarstw chłopskich. Uprawiane były własnoręcznie przez szlachtę i były ich własnością. Była to najliczniejsza grupa wśród drobnej szlachty, a niektórzy historycy uważają tę grupę za odrębną warstwę społeczną. Niewiele różniąc się od chłopów, zachowali jednak prawa i przywileje osobiste i publiczne na równi z zamożnymi panami kilku/kilkunastu wsi, zwierzchnikami dominalnymi poddanych chłopów*.
SZLACHTA CZYNSZOWA
Szlachta nie posiadajaca własności. Źródłem utrzymania była dzierżawa ziemi od właścicieli folwarków w zamian za czynsz pieniężny i drobnych świadczeń. Najliczniej występowała na Ukrainie, Litwie i na Podolu.
SZLACHTA SŁUŻBOWA, OFICJALIŚCI
Szlachta nie posiadająca ziemi, pełniaca funkcje urzędnicze w dobrach prywatnych i rządowych. Satnowili często takze służbę prywatną. Do grupy tej zalicza się sporą rzeczę familiantów i rezydentów.
SZLACHTA MIEJSKA
Szlachta drobna osiadlająca sie na gruntach miejskich przedmieść. Gospodarstwa takie często były traktowane jako dobra dziedziczne i stanowiły podstwę utrzymania tej grupy.
SZLACHTA BRUKOWA
Szlachta nie posiadajaca ziemi, zamieszkała w miastach, parająca sie różnego rodzaju profesjami pozarolniczymi np. kupiectwem. Z tej grupy należy wyłączyć zamożną szlachtę ziemiańską posiadającą w miastach swe rezydencje oraz szlachtę drobną- uprawiającą ziemię.
SZLACHTA PODDAŃCZA, ZALEŻNA
Szlachta ta miała status zbliżony do szlachty zagrodowej i czynszowej. Utrzymywała sie z dzierżawy gospodarstw na takich samych zasadach jak chłopi - byli zobowiązani do wypełaniania świadczeń pańszczyźnianych. Na temat tej grupy szlachty nie ma zbyt wielu opracowań.
cdn
ŹRÓDŁA:
*S. Russocki, "Elementy wspólnoty w osadach drobnomiszczańskich Mazowsza", Białystok 1977
K. Ślusarek, "Drobna szlachta w Galicji 1772-1848", Kraków 1994
T. Zielińska "Szlacheccy właściciele nieruchomosci w miastach w XVIII w." Warszawa 1987.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz