Szlachta Galicji w dokumentach monarchii habsburskiej

Pierwszy gubernator Galicji, Antoni hr. Pergen, w raporcie o stanie nowo przyłączonegp kraju do monarchii habsburskiej, wymienia 3 grupy w obrębie stanu szlacheckiego:

1. szlachtę bogatą,

2. szlachtę zamożną,

3. szlachtę ubogą.

Szlachta uboga "kleine Edelleute" była podobna do chłopów, zmuszona do wykonywania zajęć niegodnych szlachcica, często kłótliwa i lubiła się procesować.

Na podstawie akt władz niższego szczebla tj. akta gubernium, urzędów cyrkułowych, dominalnych, sądowych itp, możemy wydzielić z drobnej szlachty 3 grupy, które stosowały władze administracyjne.

 

Podział drobnej szlachty:

1. szlachta cząstkowa - posiadajaca czastki wsi zaliczone do obszaru dominikalnego. Cząstki mogły być  bardzo małe (nawet nie więcej niż 1 morga), ale musiały być w części dominikalnej. Mieli poddanych. Określenia tej grupy to: "Antheilbesiter", "domikal Antheilbesitzern" lub "właściciele części dziedzicznej".

2. szlachta zagrodowa - posiadająca niewielkie gospodarstwa uprawiane własnymi rękami. Nie mieli poddanych, ale gospodarstwa były dziedziczne. Ich grunta okrślano jako obszar wolny (ani dominikalny, ani rustykalny). Określenia tej grupy to: "kleine Edelleute", "Edelleute", "adelichen Freibauern" - szlachta nie podlegajaca zwierzchności gruntowej. W zależnosci od zamożnosci wyróżniano: "Edelleute" (lud szlachecki), "arme Edelleute"(biedny lud szlachecki), "sehr arme Edelleute" (bardzo biedny lud szlachecki". Części wsi lub całe wsie zamieszkałe przez szlachtę zagrodową określano: "rustical adeliche Gemeinde", prawa własności zwano "mehrere Edelleute in communio".

3. szlachta czynszowa - dzierżawiąca grunty rustykalne w zamian za czynsz pieniężny. Określano ich " Zins-Edelleute" (dosł. szlachta czynszowa). Tę grupę, podobnie jak poddanych chłopów dzielono na: całogruntowych, półgruntowych, ćwierćgruntowych i chałupników.

W dokumentach administracji austriackiej nie występowała: szlachta poddańcza, miejska, służbowa, oficjaliści. Grupy te zazwyczaj traktowano jak poddanych i zaliczano do kategorii: mieszczan, urzędników lub chłopów.

źródło:
K. Ślusarek, "Drobna szlachta w Galicji 1772-1848", Kraków 1994