Akta metrykalne w USC i ARCHIWUM Państwowym i Diecezjalnym w Polsce - RÓŻNICE

 

W Polsce akta metrykalne znajdują się w Urzędach Sanu Cywilnego (USC), Archiwach Państwowych (AP), Archiwach Diecezjalnych (AD) oraz lokalnie w siedzibach licznych parafii. Bardzo wiele jest  już także dostępnych online, bez żadnych warunków i może je obejrzeć je każdy.

 

Zakres lat przechowywanych akt metrykalnych w Polsce

Co do zasady akta metrykalne przechowywane są w Urzędach Stanu Cywilnego przez 100 lat od czasu narodzin i 80 lat od czasu małżeństwa i zgonu. Następnie takie akta przekazywane są do archiwum państwowego, gdzie po krótkiej inwentaryzacji akta są udostępniane.

 

Rodzaj wytwórcy aktów metrykalnych na terenach polskich

• duchowni
  

Ogólnie rzecz ujmując, do roku mniej więcej 1945/6, metryki były prowadzone przez duchownych poszczególnych kościołów*. Początkowo na podstawie przepisów kościelnych, potem regulacji państw zaborczych oraz polskich (po 1918) jako urzędnicy w tym aspekcie.

 [* W okresie obowiązywania na części terytorium polskiego Kodeksu Napoleona, w latach około 1807-12/5, akta metrykalne były prowadzone przez urzędników świeckich.] 

• urzędnicy państwowi

 

Po II wojnie światowej prowadzenie akt metrykalnych przejęło w całości świeckie państwo i zostały utworzone, niezależnie od siedzib parafii, osobne Urzędy Stanu Cywilnego. Państwo przestało też uznawać śluby kościelne, które wprawdzie nie były zakazane, ale oficjalne ślub mógł być tylko przed urzędnikiem USC. Urzędy te przejęły również akta metrykalne z kościołów w zakresie do 100 lat od wytworzenia.

 

• Galicja - Kresy
   

Powyższe zasady obowiązywały na terenie zaboru austriackiego czyli Galicji i należącej do niej części Kresów. Nigdy nie obowiązywał tutaj Kodeks Napoleona i duchowni do końca I wojny prowadzili akta metrykalne jako austriaccy urzędnicy w tym zakresie. Następnie na podstawie przepisów polskich w latach 1918-/9-1944/45 również duchowni prowadzili księgi metrykalne. W wyniku ustaleń Churchill - Roosevelt - Stalin tereny polskie określane obecnie jako Kresy zostały zagarnięte przez ZSRR. Prowadzenie akt metrykalnych na tych terenach po 1945 nie jest przedmiotem tego bloga, ale podobnie jak w Polsce zostały przekazane na wyłączne prowadzenie świeckim urzędnikom państwowym.

 

 

Zakres lat przechowywanych ksiąg 

Metryki mogły być prowadzone jako księgi roczne zawierające wszystkie 3 rodzaje aktów metrykalnych z jednej parafii. Wtedy mimo że minęło już 80 lat od małżeństwa czy zgonu taka księga jeszcze 20 lat  będzie przechowywana w USC i  dostęp do małżeństw czy zgonów będzie niemożliwy lub mocno ograniczony (zależy od podejścia urzędników). 

 

• Galicja - Kresy

Metryki kresowe z Galicji, z którymi mamy do czynienia, to zwykle różnego rodzaju kopie akt kompilowane w księgi obejmujące kilka lat i różne miejscowości danej parafii.Z XVIII wieku często księgi obejmują daną parafię lub kilka na przestrzenni kilku czy kilkudziesięciu lat, ale obejmują wyłacznie jeden rodzaj aktów np. narodzenia. 

 

Są również księgi dotyczące tylko jednej miejscowości obejmujące narodzenia, małżeństwa, zgony. Zakres lat takiej księgi obejmuje wtedy kilkadziesiąt lat.

 

I tak na przykład wieś Hleszczawa, katolickiej parafii Trembowla, od 1897 parafia Iwanówka Trembowelska, posiada osobną (tylko dla siebie prowadzoną) księgę, która obejmuje następujący zakres lat:

urodzenia 1841-1866, śluby 1870-1884 i zgony 1865--1910 ( ta sama księga była prowadzona dalej nawet po zmianie przynależności parafialnej)

Oznacza to, że księga ta do końca roku 1990 (1910+80 lat) była w USC, czyli powszechny dostęp do tej księgi urodzeń był dopiero po 124 latach, a małżeństw po 106 latach.

Ksiąg z Galicji obejmujących jeden rok jest mało. Z interesującego mnie rejonu Kresów na razie znalazłam 3 takie księgi:

- rok 1762  - księga obejmująca kilka parafii m.in. Trembowla, Grzymałów,

- rok 1858 - cała parafia Chorostków, narodzenia, małżeństwa, zgony,

- rok 1858 - parafia Husiatyn - małżeństwa tylko dla Husiatyn, Czabarówka, Olchowczyki i Wasylkowce.

Większość dostępnych obecnie kopii ksiąg metrykalnych była prowadzona dla większego zakresu lat zarówno dla całej parafii, poszczególnych miejscowości, czy też kilku wybranych.

Prawne znaczenie dokumentu

Podstawowa różnica jest taka, że w USC czyli Urzędzie Stanu Cywilnego, dostaniemy, za opłatą, dokument urzędowy, który jest podstawą do uzyskania innych oficjalnych dokumentów metrykalnych, można przedstawiać go w sądach w różnych sprawach itd. Zanim uzyska się taki dokument sprawdzane są szczegółowo dane osoby wnioskującej. Jeśli chcemy wystąpić o akt metrykalny dziadków musimy przedstawić inne dokumenty USC potwierdzające nasze pochodzenie. 

przykład:

żeby otrzymać z USC akt małżeństwa dziadków - musiałam we wniosku przedstawić mój dowód osobisty (może być paszport), własny akt urodzenia gdzie były dane moich rodziców, oraz akt małżeństwa moich rodziców, gdzie były dane dziadków.

Najważniejsze jest to, że w USC otrzymamy tylko dokumenty osób spokrewnionych bezpośrednio w linii prostej (wstępni, zstępni). A więc nie otrzymamy akt ślubu wujka czy siostry dziadka nawet jeśli od dawna nie żyją*. Trzeba czekać aż minie ustawowy czas przechowywania akt w USC.

[* Zdarza się, że urzędnicy takie akta wydają, ale rzadko. W jednym urzędzie udało nam się uzyskać akt zgonu praprababki mimo, że były kłopoty z udowodnieniem pokrewieństwa. W innym nie udało się uzyskać aktu zgonu siostry dziadka, nawet gdy wzięliśmy urzędniczkę na litość mówiąc (zgodnie z prawdą), że została zamordowana będąc w zaawansowanej ciąży].

Rodzaje aktów USC:

Z urzędu USC otrzymujemy urzędowy odpis aktu metrykalnego.Wyróżniamy odpis zupełny i odpis skrócony. Do celów genealogicznych najlepiej wystąpić o akt zupełny, gdzie zapiszą wszystkie dane jakie znajdują się w metryce wraz z adnotacjami np o ślubie, rozwodzie, zmianie nazwiska oraz zgonie - jeśli tylko takie zapisy się tam znajdują. Niestety jest to droższa opcja i w większości przypadków zapewne nie będzie tych informacji dodatkowych. Dlatego warto skontaktować się najpierw z urzędem i dopytać czy są tam jakieś adnotacje. 

Do wniosku załączamy kserokopię oryginalnych dokumentów niezbędnych do uzyskania akt, potwierdzających nasze pokrewieństwo w linii prostej z osobą o której akta występujemy. 

Uwaga: nie zawsze jednak wszystkie adnotacje znajdą się  odpisie zupełnym. Na podstawie przypadku  aktu zupełnego narodzin mojego dziadka mogę powiedzieć, że adnotacja o sprostowaniu nazwiska prababki została w odpisie zredukowana do poprawnego zapisu jej nazwiska. Pominięto niestety dokładne informacje na postawie których je poprawiono, a więc sprawy sądowej. Dowiedziałam się o tym dopiero otrzymując ksero oryginalnego zapisu w metryce.

Akta metrykalne w USC

Obecnie większość akt w USC jest skomputeryzowana i odpisy można uzyskać w dowolnym urzędzie oraz przez internet za pomocą platformy e-puap.Właściwy terytorialnie urząd posiada również akta fizyczne. 

Natomiast akta metrykalne z Kresów, które zostały wywiezione wraz z wysiedleniem Polaków i nie zostały zwrócone po wojnie (Rosjanie nakazali ich zwrot do ZSRR), w większości znajdują się w Urząd Stanu Cywilnego m. st. Warszawy, III Wydział Rejestracji Stanu Cywilnego i Ksiąg Zabużańskich. Są to metryki nieskomputeryzowane. I tylko tam je dostaniemy. Jeśli nie znamy dokładnej daty aktu to przeszukanie ksiąg zajmuje urzędnikom wiele czasu.

Akta metrykalne w Archiwum Państwowym

Po minięciu ustawowego czasu akta metrykalne przekazywane są do właściwego terytorialnie AP.  Następuje inwentaryzacja, ewentualne oczyszczenie, odgrzybienie, zabezpieczenie stanu akt i akta są udostępniane w siedzibie właściwego terytorialnie archiwum państwowego.  

Akta metrykalne po wcześniejszym zamówieniu można:

- oglądać w czytelni archiwum, 

- zamówić mikrofilmy do przeglądania w archiwum najbliższym dla miejsca zamieszkania  wnioskodawcy (o ile nie ma scanów internetowych),

- przeglądać metryki w internecie jeśli są zeskanowane,

- zamówić kopię papierową lub scan wybranego aktu metrykalnego - będzie to dokładna kopia zapisu oryginału, a nie odpis na urzędowym druku. Jeśli z jakiś powodów potrzebna jest kopia do sprawy sądowej należy wystąpić do archiwum o wydanie kopii poświadczającej zgodność ksera z oryginałem na potrzeby procesu sądowego.

Obecnie nie wykonuje się już mikrofilmów tylko skanuje księgi i bardzo często zamieszcza w internecie do swobodnego przeglądania. Niestety ciągle zbyt mało archiwów zamieszcza scany ksiąg (starych i dopływów) w internecie.

• Akta z Kresów

Akta z Kresów przekazywane są z USC Warszawa Wydział Akt Zabużańskich  wyłącznie do jednego archiwum. Jest to Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD) w Warszawie.

Akta te można po wcześniejszym zamówieniu oglądać w czytelni archiwum oraz można zamawiać kserokopię lub scan pojedynczego zapisu w aktach. Powszechne kiedyś zamawianie mikrofilmów zostało zastąpione udostępnianiem akt on-line. Mikrofilmy nie są już dostępne.

Po przekazaniu akt z USC akta metrykalne w AGAD są dość szybko skanowane i w większości w pełni udostępnione w internecie do swobodnego przeglądania. 

Część akt z Kresów była również w niektórych innych Archiwach Państwowych, szczególnie w Przemyślu. Obecnie wszystkie metryki zostały przekazane do AGAD.

Akta metrykalne w Archiwum Diecezjalnym

Akta metrykalne znajdziemy oczywiście na parafii, gdzie można uzyskać odpowiednie zaświadczenia jeśli tylko mają akta metrykalne z określonego czasu. Czasem można uzyskać wgląd do akt i zrobić zdjęcie, a nawet przeglądać akta, ale to już zależy od dobrej woli zarządzającego parafialnym archiwum.

Kościół jako wytwórca akt metrykalnych  przechowywał je i archiwizował. Metryki sporządzane w parafii były kopiowane i przekazywane do archiwów poszczególnych diecezji. Obecnie w archiwach diecezjalnych są często przechowywane akta najstarsze lub z pewnego zakresu lat, których nie ma ani w USC, ani w archiwach państwowych. W praktyce archiwa te mają monopol na część akt metrykalnych.

• Przede wszystkim akta te najczęściej nie mają mikrofilmów (chyba że są u mormonów, ale wtedy często ich dostępność jest również ograniczona).

• Dostęp do archiwów kościelnych jest mocno utrudniony i ograniczony. Czas pracy czytelni jest bardzo krótki, a ilość miejsc ograniczona.
  

• Bardzo trudno uzyskać od nich jakiekolwiek ksero aktu, trwa to długo i jest drogo np 150 zł za jeden akt z Archiwum Diecezji Krakowskiej (cena sprzed kilku lat, w archiwach państwowych jest o wiele taniej lub za darmo).

• Kontakt telefoniczny jest często zniechęcający.
  

• Brak jest dostępnych inwentarzy czy zasobu tych archiwów poza siedzibą np w internecie. Jeśli są opracowania naukowe zasobu to też trudno dostępne. .
  

• Często "zwykły śmiertelnik" nie ma do nich dostępu. W praktyce archiwa te obsługują "wybrane" osoby lub firmy genealogiczne i najlepiej to im powierzyć swoje sprawy. Będzie drogo, ale da się załatwić.
• Otrzymamy ksero lub scan, a nie odpis dokumentu (tak jak w archiwach państwowych).
  

Kresy

Część metryk z Kresów z terenów archidiecezji lwowskiej znalazło się po wojnie w Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka. Archiwum kilka razy zmieniało swoją siedzibę. Obecnie siedziba tego archiwum jest w Krakowie przy ulicy Bobrzyńskiego.

Archiwum posiada ok 3 tysięcy metryk zabużańskich z ok. 163 parafii z XVI-XX wieku.

Jak z każdym archiwum diecezjalnym kontakt jest zniechęcający, czas otwarcia czytelni bardzo krótki i tylko przez 3 dni w tygodniu. 

Przez długi czas nie było wiadomo jakie metryki są w tym archiwum. Do dzisiaj nie ma też dostępnego w internecie szczegółowego inwentarza na stronach archiwum. Udało mi się w trakcie badań ustalić że:

- zasób ten nie jest uwzględniony w państwowych archiwach czy USC ds Metryk Zabużańskich czyli instytucje te nie mają kopi tych metryk,

- na mocy umowy z Mormonami zasób ten został w większości zmikrofilmowany i można się z nim zapoznać na stronach familysearch.com oraz w Centrach Rodziny,

- obecnie prowadzony jest projekt digitalizacji zawartości archiwum i udostępniania, ale akta metrykalne są w odległej kolejce do scanowania

- wniosek jest taki, że najłatwiej, najszybciej i najtaniej jest zapoznać się z tymi metrykami za pośrednictwem mikrofilmów u Mormonów.

Linki do cyfrowych akt Archiwum im. Baziaka w Krakowie

jest to ogólny link do strony zawierającej akta różnego typu. Należy wybrać i kliknąć Zasób Archidiecezji Lwowskiej, a następnie księgi metrykalne lub akta parafialne.

akta parafialne - stan na listopad 2024 - TYLKO 3 księgi, za to perełki z lat 1573-1596 i 1689-1692

akta parafialne - zawierają czynności parafialnych np. lista wystawionych akt metrykalnych/zapisów w księgach metrykalnych, akta przedślubne itp.

Akta metrykalne i parafialne z terenów Archidiecezji Lwowskiej

Akta u Mormonów

Akta te funkcjonują pod nazwą księgi metrykalne z Archiwum Archidiecezji Lwowskiej w Lubaczowie. Natomiast nie ma wyodrębnionych wyłącznie ksiąg z tego archiwum. Poniżej jest link do parafii, które na stronie familysearch. com zawierają również te akta. Pierwsza pozycja to inwentarz, który dostępny jest do obejrzenia tylko w siedzibie Mormonów.

metryki z Archiwum Baziaka u Mormonów