Szlachta tabularna i pozatabularna

Posiadany przez rodzinę szlachecką majątek był coraz bardziej dzielony miedzy kolejnych potomków. Do tego dadajmny inne przyczyny jak klęski żywiołowe, wojny, nieumiejętność zarządzania, hazard czy pijaństwo. Drobnica szlachecka wyodrębniła się na długo przed zaborami. Pomijam rolę jaką odgrywali jako klientela magnatów. Skupiam się na społecznych i gospodarczych problemach tej warstwy. Nejdną z najbardziej znanych kwestii jest kłótliwośći i skłonność do procesowania. Zamy to z literatury - słynne spory o miedzę. W sytuacji gdy szlachta ta miała w perspektywie przeważnie tylko możliwośc zmniejszenia swoich majateczków, spory te były isotną częścią walki o zachowanie czy wiekszenie dziedzictwa. Jednakże często przynosiły odwrotny skutek np  rodzina ponosiła koszty procesów sądowych.

 

Okres zaborów przyśpieszył i proces deklasacji prawnej i społecznej drobnej szlachty i znacznie zwiększył ilość zdegradowanej szlachty, która straciła możliwości zarobku poprzez sprawowanie licznych funkcji i urzędów, które zaborca zlikwidował. W I poł XIX w. proces ten podzielił drobną szlachtę na dwie części: szlachtę tabularną i szlachtę pozatabularną.

Szlachta tabularna, dominalna - wpisana do Tabuli Krajowej, dysponowała pracą chłopa pańszczyźnianego i w związku z tym posiadała prawa zwierzchności dominalnej nad chłopem. Zachowała wszystkie przywileje szlacheckie i była uznawana za pełnego praw członka stanu.

Szlachta pozatabularna - nie wpisana do Tabuli krajowej, nie miała poddanych, nie posiadała praw zwierzchnich nad chłopem, szlachta wolna, rustykalna. Stopniwo pozbawiana była możliwości korzystania z praw szlachty i znalazła sie poza granicami stanu.